ذره‌بین موتور جستجو یک موتور جستجوی ایرانی است. موتورهای جستجوگر وب ابزارهایی هستند که می‌توان گفت تقریباً بدون آن‌ها هیچ فعالیت در وب ممکن نیست. حتی برای یافتن دیگر سرویس‌های اینترنت مانند ارائه دهندگان ایمیل، VoIP و … نیز به موتورهای جستجوگر نیاز است.
سایت آکادمی در این مقاله قصد دارد تا ذره‌بین موتور جستجو یا سانسورچی وب را به طور کامل شرح دهد :
سال‌ها از ابداع وب جهان گستر در سال ۱۹۸۹ می‌گذرد. وب جهان‌گستر رسانه‌ای بر بستر اینترنت که هر محتوایی را نشان می‌دهد. از آن زمان تا کنون ۳ نسل از وب به جهان ارائه شده است.
وب ۱ که وبی یکسویه و غیر تعاملی بود. وب ۲ که وبی متمرکز اما دوسویه و تعاملی بود. و وب۳ که وب غیر متمرکز، تعاملی و منطقی است.
با ابداع وب، مسئله وب گردی و جستجوی موضوعات در وب نیز مطرح شد. و موتورهای جستجو مهمترین ابزار برای وب‌گردی و جستجوی مطالب وب شدند.
شاید بسیاری از کاربران اینترنت و موتورها جستجو در این مورد اطلاعی نداشته باشند. که نخستین موتور جستجوی وب در واقع یک پروژه دانشجویی در سال 1990 با نام Archie بود. پس از آن موتورهای جستجوگر وب پیشرفت‌های زیادی داشته‌اند. که در میان این موتورهای جستجوگر گوگل معروف‌ترین و شاید بتوان گفت قدرتمندترین آن‌هاست.
اینترنت و گردش آزاد اطلاعات :
موضوع مهم در بحث اینترنت و وب‌گردی گردش آزاد اطلاعات است. اصولاً توسعه وب و پیدایش وب۲ و وب۳ در همین راستا بوده است که هم اطلاعات و هم ارزش بتوانند آزادنه گردش داشته باشند. وب۳ به عنوان وب غیرمتمرکز در واقع بیانگر اینترنت آزادی است که از تیغ سانسور در امان است. همانطور که در یکی از جملات مستند کریپتوپیا آمده است: «اگر کسی با آزادی بیان مخالف است باید با بیت‌کوین و بلاکچین هم مخالف باشد». این جمله را می‌توان اینگونه بسط داد که اگر کسی با آزادی بیان مخالف است باید با وب۲ و ۳ به ویژه وب۳ نیز مخالف باشد.
حال در این میان شرکت ارتباطات سیار با نام تجاری همراه اول اقدام به توسعه یک موتور جستجوی ایرانی تحت عنوان ذره‌بین کرده است.
بدون شک اکثر شما توسط پیامک‌هایی که از سوی توسعه دهندگان ذره‌بین مبنی بر نصب این مرورگر و موتورجستجوی ایرانی برایتان ارسال شده است به ستوه آمده‌اید. اما ماجرا چیست؟ آیا ذره‌بین تنها یک موتور جستجوگر وب است؟ به نظر می‌رسد که مسئله کمی پیچیده‌تر باشد.
#ذره‌بین؛ در جستجوهای چیزک
یکبار دیگر سری به شبکه‌های اجتماعی می‌زنیم و این بار هشتگ ذره‌بین را جستجو می‌کنیم. مثلی قدیمی است که می‌گوید:«تا نباشید چیزکی مردم نگویند چیزها»
یکی از توییت‌ها با هشتگ مذکور توجه را به خود جلب می‌کند.
«اولین قوطی‌های آب انگور ساندیس، وارداتی بود و فقط یک روکش پلاستیکی شرکت ساندیس را داشت. مشتری که دسترسی به محصول خارجی نداره اما این محصول هرچه هست براش کیفیت داره. بعد که مشتری به خرید عادت کرد، واردات قطع میشه و داخلی ارائه میشه. الان قابل خوردن نیست. دل خوش به #ذره‌بین نباشین.»
این توییت در واقع به ما می‌گوید که ابتدا ذره‌بین یک روکش است. که همان نتایج جستجوی گوگل را به شما ارائه خواهد داد. اما در آینده حتی همان را هم به شما ارائه نمی‌دهد.
متن زیر یکی دیگر از توییت‌هایی است که هشداری درباره موتور جستجوی ذره‌بین می‌دهد.
توجه کنید :
حتما تا به امروز پیامکی تحت عنوان اینترنت رایگان #ذره‌بین براتون اومده؟
ذره بین یه جستوجوگر وب که میگن ایرانیه
تبلیغات وسیعی برای این وبسایت داره میشه اما دوستان توجه کنید این تارنما اولین قدم شبکه ملی اطلاعات برای محدود کردن نت مردم ایرانه»
در همین راستا محمد جواد آذری جهرمی وزیر سابق ارتباطات پس از قطع اینترنت در سال ۹۸ درباره وضعیت موتور جستجوی بومی گفته بود که ایران در این موضوع ضعف دارد: «ما در موتور جست‌وجو ضعف داریم. و سال ۹۸ پس از قطعی اینترنت مشخص شد توان اداره کردن نیازهای مردم از طریق پیام‌رسان بومی وجود ندارد. و در این حوزه مردود شدیم.»
نام موتور جستجوی ذره‌بین با طرح صیانت از فضای مجازی پیوند خورده است. در همین راستا عمادالدین پاینده، پژوهشگر اندیشکده حکمرانی شریف در گفتگو با روزنامه فرهیختگان درباره اینکه چه کسی از طرح صیانت سود می‌برد گفته است: اپراتورهای همراه اول و ایرانسل.
او با بیان اینکه اگر چنین طرحی تصویب شود و گوگل را فیلتر کنیم همراه اول به بهانه حمایت از کسب‌وکارهای بومی با کمیسیون رایزنی خواهد کرد افزوده است:« یک‌باره به خود می‌آییم و می‌بینیم سال ۱۴۰۱ تنها راه ورود به دنیای فارسی ذره‌بین همراه اول شده است.»
با توجه به آنچه که گفته شد، همچنان این اقتصاد است که زیربنای تمام مناسبات روبنایی است. به قولی برای یافتن حقیقت ماجرا رد پول را بگیر.
پس بخشی از حکایت این موتور جستجوی ایرانی را می‌توان در طرح صیانت از فضای مجازی مجلس جستجو کرد. گویی این طرح در واقع مسیری برای ایجاد انحصار برای سایت‌ها و اپلیکیشن‌هایی مانند ذره‌بین همراه اول باشد.
جستجو با موتورهای عاریتی همراه با سانسور
طنز ماجرای ذره‌بین و دیگر موتورهای جستجوی ایرانی آنجا است که برای جستجوی محتوای وب تحت لوای متاسرچ از خزنده‌های وب خود برای جستجو استفاده نمی‌کنند. و نتایج سرچ را از دیگر موتورهای جستجو به عاریت می‌گیرند. در مورد ذره‌بین اگر وارد سورس صفحه اصلی شوید مشاهده خواهید کرد که ابتدای صفحه با گوگل تگ منیجر و گوگل آنالیتیکس آغاز می‌شود. یعنی از این دو سرویس گوگل بهره می‌برد. همچنین نمایش تصاویر نیز کاملاً شبیه به گوگل است. در واقع این موتور جستجو همانند پوسته‌ای روی گوگل عمل می‌کند و تنها یک UI بیش نیست. البته اینکه این موتور جستجو از نتایج گوگل بهره می‌برد چندان مسئله عجیبی نیست.
مسئله آنجا آغاز می‌شود که ذره‌بین بر خلاف نامش نه تنها ذره را نشان نمی‌دهد. بلکه آنچه را که در پی آن می‌گردی نیز از نظرت پنهان می‌کند. مناقشه سانسور و آزادی بیان، مناقشه‌ای است که همواره میان دولت‌ها و مردم در بیشتر جوامع وجود دارد. از دولت ایالات متحده گرفته و ماجرا جولیان آسانژ تا سانسورهای شدید دولت‌های چین و روسیه. فیلترینگ اینترنت در ایران نیز که کاملاً برای مخاطبان واضح است. درباره این موتور جستجوی سانسورچی ایرانی البته مسئله دیگر فیلترینگ نیست. این موتور جستجو آنچه را که قرار نیست شما ببینید به شما نمایش نمی‌دهد گویی چنین چیزی اصلاً وجود ندارد. به نظر می‌رسد که این دستگاه سانسور پیش درامد ورود به عصر اینترنتی محدود برای کاربران ایرانی باشد.
به صدا در آمدن زنگ شبکه ملی اطلاعات
همانطور که بالاتر بیان شد وزیر سابق ارتباطات درباره زمانی که اینترنت قطع بود از ضعف در موتور جستجو نام برده بود. همانطور که می‌دانید در آبان 98 که اینترنت قطع بود تنها موتورهای جستجوی داخلی کار می‌کردند که به دلیل بالارفتن حجم کاربران دچار اختلال شدند. با توجه به سخنان وزیر سابق ارتباطات و همچنین سخنان ابوالحسن فیروزآبادی دبیر شورای عالی فضای مجازی مبنی بر اجرای SSO توسط ذره‌بین به نظر می‌رسد این موتور جستجو زنگ نخست ورود به عصر شبکه ملی اطلاعات باشد. عصری که آن را باید پایانی بر اینترنت آزاد نامید!
